Anthrax Şarbon Hastalığı Nedir?
Antraks şarbon hastalığı, Bacillus anthracis adlı mikrop tarafından oluşturulan bulaşıcı bir hastalıktır. Özellikle sığır, koyun ve at gibi otla beslenen hayvanlarda aniden ortaya çıkar ve insanlara da bulaşabilir. Tüm memeli hayvanlarda rastlanan bulaşıcı bir hastalıktır. İnsanlar genellikle hastalığı enfekte hayvanlardan veya bunların ürünlerinden alır. Mikrop, insan vücuduna deri yoluyla girdiğinde karakteristik bir bölgesel çıban ve ödem olan “kara çıban” veya “kasap çıbanı” denen hastalığı meydana getirir. Mikrobun kan dolaşımına karışması durumunda ise sepsis (kan zehirlenmesi) ve iç organlarda lezyonlar oluşabilir. Mikroplu etlerin tüketilmesi, ağır bağırsak hastalıklarına neden olabilir. Hayvanlarda ise hastalık belirtileri arasında vücut ısısının yükselmesi, dalakta şişlik, kanın koyu renk alması ve pıhtılaşmama bulunur.
Anthrax Şarbon Hastalığının Özellikleri Nelerdir?
Şarbon, hayvanlarda bilinen en eski hastalıklardan biridir. Hastalığın sebep olduğu etken, Bacillus anthracis adlı mikroorganizmadır. Spor formu, fiziksel ve kimyasal etkilere karşı son derece dirençlidir ve doğal koşullarda 50-60 yılboyunca canlılığını ve bulaşıcılığını koruyabilir. Hastalık özellikle sığır, koyun, keçi, manda, deve, geyik gibi hayvanlarda yaygın olarak görülür; daha nadir durumlarda ise domuz, at ve etçil hayvanlarda ortaya çıkabilir. Genç hayvanlar, yetişkinler ve yaşlı hayvanlara göre daha duyarlıdır. Açlık, yorgunluk, seyahat, kötü bakım, iç ve dış parazitler, aşırı sıcak veya soğuk hava, yetersiz beslenme gibi stres faktörleri hastalığın ortaya çıkmasına ve yayılmasına katkıda bulunabilir. Hastalanan hayvanlar, ölümden 1-2 gün önce, sütleri, dışkıları ve idrarları aracılığıyla bacil yayabilirler. İyileşen hayvanların sütleriyle de kısa bir süre boyunca etken madde bulaşabilir. Bacillus anthracis, ölen hayvanların vücudunda spor oluşturmaz. Ancak, hayvana otopsi yapılırsa veya ölen hayvanların ölümünden sonra doğal deliklerden akan kan, havayla temas ettiğinde basil sporları üretebilir. Açılmamış cesetler, vegetatif formları, putrefaksiyon etkisiyle 3-6 gün içinde bozulur. Buna karşılık sporları çok dayanıklıdır. Bu sporlar suda, toprakta ve meralarda uzun süre (50-60 yıl) canlı kalabilir, bu nedenle bu sporlarla kirlenmiş yerler enfeksiyon kaynağı olarak rol oynayabilir. Bu nedenle cesetler, açılmadan önce meralardan ve akarsulardan uzak yerlere, en az iki metre derinliğe gömülmeli ve üzerine sönmemiş kireç dökülmelidir.
Bulaşık meralarda otlayan hayvanlar veya buradan elde edilen kontamine yemleri tüketenler hastalığa yakalanabilir. Hastalık her mevsimde meydana gelebilir, ancak en sık mera döneminde ortaya çıkar. Özellikle otlar kurumaya başladığında, dikenlerin ağızda açtığı yaralardan mikroplar kolayca vücuda girebilir. Ahırdaki hayvanlar kontamine yem ve otlarla mikrobu alabilirler; solunum ve deri yoluyla da hastalık bulaşabilir. Aşırı kullanılmış meralar, bataklıklar ve engebeli araziler, açlık, yorgunluk, uzun süreli ve zorlu hayvan nakilleri, hayvanların direncini düşürdüğü için hastalık daha sıkça görülebilir. Mevsimsel değişiklikler, örneğin aşırı yağış veya şiddetli kuraklık, hastalığın yayılma riskini artırabilir. Sıcak ve nemli bölgelerde, diğer bölgelere kıyasla daha fazla hastalık görülebilir.
Ette şarbon olduğu nasıl anlaşılır?
Şarbonlu eti tanımlamanın bazı belirgin özellikleri vardır. Şarbon nedeniyle ölen veya hastalığına rağmen kesilip satılan hayvanların etlerinde farklılıklar gözlemlenebilir. Şarbonlu hayvanların etlerinde hızlı bir çürüme meydana gelir, bu çürüme belirgin bir kokuşma ile kendini gösterir. Şarbonlu etlerde ödemler ve şişmeler görülebilir. Deri yüzüldüğünde, deri altındaki damarlar genellikle dolgundur ve kesilen damarlardan siyah renkte kan akabilir. Şarbonlu hayvanın kanı genellikle koyu renktedir ve pıhtılaşma eğiliminde değildir. Ancak hava ile temas ettikten bir süre sonra kanın rengi kızarabilir ve pıhtılaşmaya başlayabilir. Karaciğer, böbrekler ve dalakta belirgin bir şekilde şişme ve büyüme olabilir. Kesilen yüzeyi koyu renkte olan şarbonlu etten katran gibi bir kan sızabilir.
Anthrax Şarbon Hastalığı Nasıl Bulaşır?
Hayvanlar mikrobu aldıktan 2-3 gün sonra hastalanırlar. İştahsızlık, titreme, solunum güçlüğü, sendeleme, ayakta duramama ve yüksek ateş gibi belirtiler görülür. Koyun ve keçiler belirtilerin ortaya çıkmasından çok kısa bir süre sonra hemen ölebilirler. Sığırlarda ise bu belirtilere ek olarak sancı, ishal ve kan işeme gibi ek belirtiler eşlik eder ve bir hafta içinde ölümle sonuçlanır. Ölen hayvanların çeşitli uzuvlarında (ağız, burun, anüs vb.) kan izleri veya kanlı bir sızıntı bulunabilir. Kesilen hayvanın kanının rengi siyahtır ve pıhtılaşmaz. İnsanlar, hastalıklı hayvanların etini yiyerek veya deri ve yünlerine temas ederek hastalığa yakalanırlar. Bunlara ek olarak,
Sindirim sistemiyle: Bulaşık su, ot, yem gibi gıdaların tüketilmesi ile olur.
Solunum yoluyla: Hayvanlarda nadir görülen bu bulaşma şekli, insanlarda sporların, hayvan postu, kıllar, yün ve yapağı ile temas sonucunda gerçekleşir.
Deri yoluyla: Deride oluşan çeşitli yaralanmalardan (ısırma, kırpma, sıyrık, çizik vb.) etkenin girmesiyle oluşur. İnsanlar ise bulaşık et, kan, temas yoluyla hastalığı alabilirler. Kan emici ve ısırıcı sinekler de bu yolla enfeksiyonu bulaştırabilirler.
Anthrax Şarbon Hastalığının Belirtileri
İnkübasyon süresi, hayvanın türüne, direncine, vücuda giren mikrop miktarına, mikrobun gücüne ve giriş yoluna göre değişmekle birlikte 1-14 gün arasında değişir. Hastalık, koyun ve keçilerde ani ve hızlı bir seyir izleyerek genellikle 2-4 gün içinde ölümle sonuçlanır. En sık titreme, sendeleme, solunum güçlüğü, kan işeme, doğal deliklerden kan gelmesi, boğaz altında ve vücudun diğer bölgelerinde ödemler, nekrozlar, deride püstüller gibi klinik bulgular görülür. Koyun ve keçilerdeki belirtiler sığırlar için de ortaktır. Tek fark sığırlarda belirtilerin belirginliği daha azdır. Hastalık insanlarda, deri, akciğer ve nadir olarak bağırsak şarbonu olmak üzere üç farklı şekilde görülür.
Deri şarbonu: siyah bir kabukla kaplı nekrotik ülserler şeklinde görülebilir. Bunun yanısıra boyun, göğüs ve göz kapaklarının altında ödemler ve bu ödemli alanların üstünde kabarcıklar şeklinde de görülebilir.
Bağırsak şarbonu: Şarbonlu hayvan etini tüketen insanlarda ortaya çıkar. Kırgınlık, halsizlik, baş ağrısı ve aşırı terleme belirtilerle kendini gösterir. Bulantı, kusma, ishal ve karın ağrısıyla birlikte ateş yükselir. Zaman zaman kanlı ishal de görülebilir. Nabız hızlanır ve hastaları 2-3 gün içinde öldürebilir.
Akciğer şarbonu: Sporlu toz ve kılların solunması sonucu gelişir. Ani bir titremeyle başlayarak vücut ısısı 40-41 °C’ye yükselir. Şiddetli kusma belirtileri gözlenir. Nabız zayıflar ve hızlanır. Hastayı 2-3 gün içinde öldürebilir.
Şarbon kaç günde öldürür?
Şarbonun seyri, etkilediği organizmanın türüne, hastalığın tipine ve tedaviye bağlı olarak değişebilir. Ancak genellikle şarbon, hızlı bir seyir izleyen bir hastalıktır. Hayvanlarda ve insanlarda, hastalık belirtileri ortaya çıktıktan sonra 2 ila 6 gün içinde ölüme neden olabilir. Özellikle hızlı ilerleyen formuyla bilinen bir hastalıktır. Hasta hayvanlar ve insanlar genellikle belirtiler görüldükten kısa bir süre sonra yaşamı yitirebilir. Bu nedenle, şarbonun hızla etkili olan bir patojen olduğu ve ciddiye alınması gerektiği vurgulanır.
Anthrax Şarbon Hastalığının Tedavisi
Şarbonlu bölgede ilk müdahale, yaraya dokunulmamasını içerir. Şarbon bakterileri 42 °C’nin üzerinde üremez. Bu özellikten yararlanarak sıcak uygulama yapılabilir. Şarbon tedavisinde genellikle penisilin kullanılmaktadır. Ancak dozunun yüksek olması önemlidir. 10-15 milyon ünite kristalize penisilin (penisilin G) 6 saat arayla damar içine verilmelidir. İkinci tercih edilecek ilaç ise tetrasiklin grubundan biridir ve 6 saat arayla 500 mg önerilmektedir. Bu şekilde şarbon kabarcıkları ve ödem türleri tedavi edilebilir, mikrobun yayılması önlenir. Hafif vakalarda sulfadiazin de kullanılabilir. Streptomisin, penisilin ve tetrasiklin kadar etkili olmasa da bir seçenektir. Bunlar arasında en etkili tedavi yöntemi, penisilin ve streptomisinin kombinasyon halinde kullanılmasıdır. Günde 10-15 milyon ünite penisilin ve günde 1 gr streptomisin kombin edilirse tatmin edici sonuçlar alınabilir.
Anthrax Şarbon Hastalığından Korunma
Şarbon, hayvanlardan insanlara bulaşan bulaşıcı bir hastalıktır. Korunma önlemleri kapsamında ilk adım olarak hayvanlardaki hastalığın kontrol altına alınması gerekmektedir. Hasta hayvanlar tespit edildiğinde, bunlar öldürülüp cesetleri ya yakılmalı ya da kireçli çukurlara gömülmelidir. Çukurların yeterince derin olması önemlidir, yüzeyde olmaları durumunda şarbon sporları solucanlar ve böcekler aracılığıyla toprak yüzeyine taşınabilir. Hayvan sürüsü, şarbon sporlarına maruz kalmış otlaklardan uzaklaştırılmalı ve bu otlar yakılmalıdır. Bulaşık ahır artıkları ve gübreler de aynı şekilde yakılmalıdır. Şarbon sporları, insanlara genellikle meslek ilişkisi dışında yün ve deri yoluyla bulaşır. Şüpheli maddeler yakılarak imha edilmelidir. Hasta insanların kullanmış olduğu pansuman malzemeleri yakılmalı ve metal aletler sterilize edilmelidir.