Kereviz Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır
Kereviz (Apium graveolens dulce), maydanozgiller (Apiaceae) familyasına ait bir bitki olup, batı ve kuzey Avrupa sahil bölgelerinde, özellikle de bataklık alanlarda doğal olarak yetişen, yenilebilir bir iki yıllık bitkidir. Boyu bir metreye kadar ulaşabilir. Çiçekleri, 2-3 mm çapında, beyaz renkli ve krem tonlu olup, eski Yunan medeniyeti tarafından bilinen bir bitkidir. Kerevizin gıda olarak kullanımına dair ilk izler, Sisam adasındaki kalıntılarda bulunmuştur. Homeros’un İlyada’sında, atların Troya yakınlarındaki bataklıklarda yetişen yaban kerevizi ile otlandıkları belirtilmiş, Odissea’da ise Kalipso’nun mağarasının yakınında yaban kerevizi yetiştiği anlatılmıştır. Kereviz, zeytinyağlı olarak, dolma olarak, haşlanmış sebze olarak, salata veya çorba şeklinde yaygın bir şekilde tüketilmektedir. Özellikle güney Avrupa mutfak geleneğinde, Fransız mutfağında ve ABD’nin Louisiana bölgesinde önemli bir yeri vardır. Kereviz tohumları lezzetli bir baharat olarak kullanılır ve baharatlık amacıyla kereviz tohumu, yemeklik tuz ile karıştırılarak “kereviz tuzu” adı altında satışa sunulur, böylece yemeklerde ve kokteyllerde normal tuzun alternatifi oluşturur. Bloody Mary kokteyli ve hot dog sandviçleri, kereviz tuzu ile özdeşleşmiş iki tanınmış üründür. Çin kerevizi veya Şark kerevizi, daha ince saplı ve keskin bir tada sahiptir. Çin mutfağında genellikle karışık yağda kızartmalarda ve çorbada kullanılır. Kereviz, besleyici, hafif uyarıcı ve güçlendirici özelliklere sahiptir. Gıda olarak tüketilebileceği gibi, kereviz suyu da elde edilebilir. Ayrıca toz veya kapsül formunda da bulunmaktadır. Kerevizin şifalı olarak kullanımında ise öncelikle idrar söktürücü (diüretik) özelliği ön plana çıkar.
Kerevizin Botanik Özellikleri
Kış sebzesi olan kereviz, kök ve yaprak saplarıyla değerlendirilen bir bitkidir. Kereviz, tohum üretimi içinse 2 yıllık, sebze olarak yetiştiriliyorsa ise tek yıllık bir bitkidir. Kerevizin ekim alanı ve üretim miktarı yıllar arası değişiklik gösterir. Ülkemizde, genellikle 1200–1500 hektarlık bir alanda yaklaşık 18.000–20.000 ton kereviz üretilir. Kereviz dünya genelinde birçok bölgede yetiştirilebilir. Amerika, Avrupa, Avustralya ve Hindistan, kerevizin ana vatanları olarak kabul edilir. Avrupa’nın çeşitli bölgelerinde, özellikle Akdeniz kıyılarında, nehir vadilerinde ve sulak alanlarda yabani kereviz türlerine rastlanır.
Kerevizin kökleri, yumrunun alt kısmından oluşur. Kök kerevizlerinde kökler kalın ve etlidir, sap kerevizlerinde ise ince ve ağ şeklindedir. Kökler, toprak yapısı ve su seviyesine bağlı olarak 1–1,5 m derinliğe kadar inebilir, ancak çoğunluğu genellikle 20–30 cm derinliğindedir. Yumru, kök kerevizlerinde gelişir, ancak sap kerevizlerinde belirgin bir yumru oluşmaz. Yumru, yuvarlak, ters topaç, silindirik gibi çeşitli formlarda olabilir. Yumrunun şekli, çeşit özellikleri ve bitkiler arası mesafe ile değişim gösterir. Bitkiler arası mesafeler azaldıkça, yumruların küçüldüğü gözlemlenir. İklim koşulları, toprak yapısı, su düzeyi, gelişme devresinin uzunluğu ve çeşit özelliklerine bağlı olarak yumru ağırlığı değişir. Yumru ağırlıkları 100 g’dan başlayarak 1000 g’a kadar çıkabilir, ortalama olarak 150–400 gram arasında değişir. Hasat gecikirse yumruların içinde koflaşma veya boşalma olabilir, bu durumda yumruların pazar değeri azalır. Kerevizlerde soğuklama ihtiyacı karşılandıktan sonra çiçeklenme başlar. Gövde, 80–100 cm boyunda olup birçok dal meydana getirir. Gövde içi boştur, ancak dayanıklıdır. Yapraklar, çeşitlere göre değişmekle birlikte 15 cm ile 60 cm arasında uzanan yaprak sapları oluşturur. Sap kerevizlerde yaprak sapı daha kalın ve etlidir. Gövde üzerinde yaprak koltuklarından çıkan sürgünler, şemsiye şeklindeki çiçek tablası ile son bulur. Şemsiye şeklindeki çiçek tablası düz, iç veya dış bükey bir formda olabilir. Çiçek tablası üzerinde birçok çiçek bulunur, çiçeklerin rengi yeşilden başlayarak zamanla kirli beyaz ve sarıya döner.
Kereviz Yetiştiriciliği İklim ve Toprak İsteği
Kereviz, kışları ılıman, yazları aşırı sıcak ve kurak olmayan bölgelerde sağlıklı bir şekilde gelişim gösterir. Yetiştirme döneminde optimal sıcaklık aralığı 15–20 °C‘dir ve düşük veya yüksek sıcaklıklara dayanıklı değildir. 30 °C’nin üzerindeki sıcaklıklar bitkinin gelişimini olumsuz etkiler. Tohumların toprakta çimlenmesi için en az 4 °C sıcaklık gereklidir. Bitki, -1 °C’ye kadar olan düşük sıcaklıklara dayanabilir, ancak ilkbahardaki geç donlar olumsuz etkiler yapabilir. -2 °C’deki sıcaklıklarda toprak altındaki kök kereviz yumruları zarar görebilir. Bitkiler, 10 °C’nin altındaki düşük sıcaklıklarda vernalizasyona tabi tutulur ve bu durum erken çiçeklenmeye yol açar. Vernalizasyon sürecinde bitkilerin yaşlılığı, çiçeklenme oranını artırır. Kerevizin vegetatif devreden generatif devreye geçişinde en kritik faktör düşük sıcaklıklardır.
Kereviz, toprak istekleri konusunda seçici olmayan bir bitkidir, ancak genellikle derin, tınlı ve kumlu özelliklere sahip toprakları tercih eder ve bu tür topraklarda sağlıklı bir şekilde gelişir. Hafif yapıdaki topraklarda yetiştirme yapılıyorsa, bitkinin düzenli gübreleme ve beslenmesine özen gösterilmelidir. Killi topraklarda yumrular genellikle küçük kalır. Toprak pH seviyesi yaklaşık olarak 7,0 olmalıdır. Toprağın humus içeriği arttıkça, yumrunun boyutu ve kalitesi de artar. Kök kereviz için toprak pH oranı 6,5–7,0 arasında olan hafif killi topraklar tercih edilebileceği gibi, ağır kumlu ve killi topraklar da kullanılabilir. Toprak pH ile ilgili detaylı bilgiye https://esular.com/toprak-phsi içeriğimizden ulaşabilirsiniz. Toprak, yeterli miktarda organik madde içermelidir. Çok ağır toprak kullanımı, sonbahar aylarındaki yağışlı günlerde ürünün hasat edilmesinde sorunlara neden olabilir.
Kereviz Yetiştiriciliği Toprak İşleme ve Fide Dikimi
Kereviz üretimi için kullanılan toprak, ekim veya dikim öncesi titizlikle hazırlanmalıdır. Bu sebeple toprak, birkaç kez derinlemesine sürülerek işlenmelidir. Ekim veya dikim öncesinde toprak tekrar derinlemesine sürülmeli ve dekara 4:4:8 oranında azot, fosfor ve potasyum içeren gübre verilmelidir (12kg N, 12kg P, 24 kg K). Kereviz, tohum ekimiyle doğrudan yetiştirilebileceği gibi, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de genellikle fidelerle yetiştirilir. Vegetasyon dönemi uzun ve sonbaharı ılıman geçen bölgelerde, doğrudan tohum ekimiyle başarılı sonuçlar alınabilir. Ancak genellikle fidelerle yetiştirme, tohum ekimine göre daha çok tercih edilir. Kereviz fideleri, ya hiç şaşırtılmadan sıcak yastıklarda veya kasalara ekilerek toprak üzerine çıktıktan sonra sıcak yastıklara şaşırtılarak yetiştirilir. Daha sonra, kereviz tohumları, ince eleyerek hazırlanan toprakla karıştırılarak, her metrekareye 2 gram olacak şekilde birkaç defa serpilir. Ekim sonrasında tohumların üzerine 2–3 mm kalınlığında bir kapak eklenir. Kapak ekledikten sonra, tohum ve kapak akıtmayacak şekilde çok ince bir süzgeç kullanılarak su verilir. İlk çimlenme görünene kadar kasa üzeri örtülür. Bu süreçte sıcaklığın en az 10 °C olması gerekmektedir. En iyi çimlenme genellikle 25–30 °C sıcaklıklarda meydana gelir.
Tohum ekiminden 2 hafta sonra, çimlenme süreci başlar ve 4. haftanın sonunda tamamlanır. Kereviz üretimi, düzenli yağış alan veya sulamanın yağmurlama yöntemiyle gerçekleştirilen bölgelerde, fidelerin dikimi düzenli bir şekilde yapılır. Dikimde sıra arası 50–60 cm, sıra üzeri ise 30–40 cm olmalıdır. Ancak dikine büyüyen varyetelerde dikim mesafeleri daha düşük olabilirken, yatay gelişen varyetelerde bu mesafeler daha geniş olabilir. Dikimden hemen sonra yağmurlama sulaması uygulanır ve dekara 4000–6000 fide dikilir. Sap kerevizlerin üretim yöntemi, kök kerevizlerin üretiminden temelde farksızdır. Tek fark, dikim sıklığı ve yaprak saplarının ağartılması için yapılan işlemlerdedir. Sap kerevizleri dikine büyüdüğü için sıra arası 40–50 cm, sıra üzeri 25–30 cm olarak dikilir. Ayrıca yaprak sapları, 25–30 cm boy aralığında ve ışık almaması için siyah, ışığı geçirmeyen alüminyum folyo, siyah fotoğraf kâğıdı vb. örtülerle sarılır. Dikim sıklığı, çeşit özellikleri ve bakım şartlarına bağlı olarak dekardan 2500–3000 kg kök kerevizi hasat edilebilir. Sap kerevizi olarak dekardan 6–8 bin demet sap kerevizi elde edilebilir.
Kereviz tohumu
Kereviz bitkisinin oluşturduğu tohumlar aslında bir çeşit meyvedir ve bu tohumlar oldukça küçüktür. En küçük tohumlu sebzelerden biri olarak bilinir ve kendine özgü bir koku içerir. Bu koku, tohumun içerdiği yağlardan kaynaklanır. Her bin tohumun ağırlığı 0.35–0.50 gram arasında değişir, ve bir gramda bulunan tohum sayısı genellikle 2000–3000 adetarasında yer alır. İdeal olarak, tohumların en az %75’inin çimlenebilme gücüne sahip olması hedeflenir. Tohumlar çimlenme özelliğini 4–6 yıl boyunca korur. Kontrollü koşullarda saklanan tohumlar ise genellikle 15 yıl süresince çimlenme yeteneklerini korur. Tohumların çimlenebilmesi için optimal sıcaklık aralığı 20–30 °C’dir ve bu sıcaklıkta çimlenme süreci genellikle 14–15 gün içinde tamamlanır.
Kereviz hangi ayda dikilir?
Yaprak gelişimi açısından zengin çeşitler, Mart ayında dikilmek üzere uygunken, daha zayıf yapraklı çeşitler Nisan ortalarında dikilebilir. Yaprak zenginliği olan çeşitler için en uygun dikim zamanı genellikle Mayıs sonlarıdır. Bununla birlikte, Mayıs başından itibaren (10 Mayıs itibariyle) dikim yapılabilir. Kısa yapraklı ve hafif toprağa uygun olan çeşitlerin en iyi dikim zamanı Haziran ayıdır. Bu çeşitler için en geç dikim tarihi Haziran sonunu içermelidir.
Kerevizin ekimi nasıl yapılır?
Kereviz üretimi için kullanılan toprak, ekim veya dikim öncesi titizlikle hazırlanmalıdır. Bu sebeple toprak, birkaç kez derinlemesine sürülerek işlenmelidir. Gübre verilmelidir. Tohum Seçimi: Kaliteli ve taze kereviz tohumları seçilmelidir. Tohumlar, ekimden önce uygun şekilde muhafaza edilmelidir. Ekim için ideal zaman ilkbahar aylarıdır. Ekim Mesafeleri: Kök kerevizlerde, dikimde sıra arası 50–60 cm, sıra üzeri ise 30–40 cm olmalıdır. Sap kerevizleri dikine büyüdüğü için sıra arası 40–50 cm, sıra üzeri 25–30 cm olarak dikilir. Dikimden hemen sonra yağmurlama sulaması uygulanır. Tohum ekiminden 2 hafta sonra, çimlenme süreci başlar ve 4. haftanın sonunda tamamlanır.
Kereviz Yetiştiriciliği Gübreleme
Kereviz, organik maddeye yüksek oranda ihtiyaç duyar. Topraktaki yeterli organik madde miktarı, ürün miktarını ve kalitesini artırır. Hafif yapıdaki topraklarda tarım yapılıyorsa, organik gübreleme büyük önem taşır. Bu tür topraklarda iyi bir verim almak için dekara 3–4 ton iyi yanmış çiftlik gübresi uygulanmalıdır. Ancak çiftlik gübresi, bitkinin büyümesi ve gelişmesi için yeterli değildir. Kereviz, özellikle azot ve potasyuma karşı aç bir bitki olduğu için, dikimden önceki toprak işleme aşamasında dekara 4:4:8 oranında (12 kg N, 12 kg P, 24 kg K) gübre verilmelidir. Daha sonra, bitkinin gelişimine bağlı olarak dikimden 1–2 ay sonra, dekara 4 kg civarında saf azot eklenerek gübre takviyesi yapılır. Kök kereviz yetiştiriciliğinde de gübreleme programı uygulanmalıdır. Toprağın yapısına bağlı olarak, kumlu ve humuslu topraklarda 15–16 kg N/dekara verilmesi uygun olabilir. Ağır topraklarda ise bu oran 24 kg N/dekara çıkmalıdır.
Kereviz Yetiştiriciliği Sulama
Kereviz, suyu seven bir bitkidir. Suyun kısıtlı olduğu bölgelerde yetişmesi gecikir ve bu durum ürün miktarının azalmasına neden olabilir. Yumrular, istenen büyüklüğe ulaşmaz.Toprakta su kapasitesi %80’i aşmamalıdır, aksi takdirde fazla su köklerde çürümelere neden olabilir. Toprak taban suyu seviyesi 60 cm’den yüksek olmamalıdır. Dikim sonrasında bitkinin su ihtiyacı düzenli olarak karşılanmalıdır. Suyun kesilmesi veya yetersiz verilmesi, bitkinin büyümesini ve sebze olarak kullanılan kısımların kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir. Ayrıca, aşırı sulama veya yağışlı bölgelerde yetiştirilen kerevizlerde pas hastalığı görülebilir. Pas hastalığı, ürünün pazar değerini azaltmanın yanı sıra kök gelişimini olumsuz etkiler.
Kereviz Yetiştiriciliği Hasat ve Depolama
Hasat edilmiş bir kereviz aşağıdaki kriterlere uygun olmalıdır:
- Bütünlük: Kereviz bütün olmalıdır. (Sap kerevizin üst kısmı çıkarılmış olabilir.)
- Sağlamlık: Kök kereviz çürümemiş, kötüleşmemiş ve tüketime uygun durumda olmalıdır.
- Temizlik: Kereviz gözle görülebilir yabancı madde içermemeli ve temiz olmalıdır.
- Tazelik: Kereviz taze görünümlü olmalıdır.
- Zararsızlık: Böcek ve böcek hasarları içermemelidir.
- Don Zararı: Don zararı bulunmamalıdır.
- Dokuluk: Kereviz sert ve sıkı bir yapıya sahip olmalıdır.
- Sürgün Yokluğu: Yan ve çiçek sürgünü vermemiş olmalıdır.
- Liflenmeme: Kereviz liflenmemiş olmalıdır.
- Koku ve Tat: Kerevizde yabancı koku ve/veya tat bulunmamalıdır.
- Islaklık: Anormal dış yüzeyde ıslaklık bulunmamalıdır.
- Sap Kereviz Özelinde: Sap kerevizlerde esas kök iyice temizlenmiş olmalı ve uzunluğu 5 cm’yi geçmemelidir.
Kök kereviz, depolama için havalandırma sistemi veya mekanik soğutma sistemleri kullanılarak saklanabilir. Optimal depolama sıcaklığı 0-1°C arasındadır ve bu koşullarda kök kereviz yaklaşık 5 ay boyunca depolanabilir. Depolama sırasında ürünün yumuşaması gibi sorunları önlemek için etkili bir havalandırma sistemi bulunmalıdır. Depolamadan önce kök kereviz yıkanmamalıdır, çünkü bu sağlıklı bir depolama için önemlidir. Ürünün tarlada herhangi bir zarar görmemesi de, başarılı bir depolama için dikkate alınması gereken bir diğer faktördür. Büyük miktarlardaki hasat, pancar sökme makinesi kullanılarak gerçekleştirilebilir. Ayrıca, kerevizler el ile de hasat edilebilir.
Kereviz kaç günde hasat edilir?
Kereviz bitkileri, yerlerinde minimum 16–24 hafta ve maksimum 24–34 hafta süreyle yer kaplarlar. Ekildikleri mekâna göre, erkenci veya geççi türleri, dikimden hasada kadar geçen süreyi belirler.
Kereviz Türkiye'de nerede yetişir?
Kereviz dünya genelinde birçok bölgede yetiştirilebilir. Amerika, Avrupa, Avustralya ve Hindistan, kerevizin ana vatanları olarak kabul edilir. Akdeniz ve Orta Doğu kökenli olan kereviz bitkisi, Akdeniz havzası, Avrupa ve Kafkasya bölgelerinde doğal olarak yetişir. Türkiye’de ise en fazla Akdeniz Bölgesi’nde yetiştirilmektedir.