Şap Hastalığı Nedir
Şap hastalığı, sığır, manda, koyun, keçi, domuz ve çift tırnaklı vahşi hayvanlarda neden olan virüslerin sebep olduğu, çok hızlı yayılan bulaşıcı bir hastalıktır. Yüzde 100 bulaşıcı olması, şap hastalığının geniş hayvan popülasyonlarını etkilemesine neden olur. Bu durum ekonomik, ticari ve siyasi birçok açıdan ehemmiyet arz eder. Hastalığın nedeni, Aphtovirus alt grubuna ait olan Picornaviridae familyasına ait bir virüstür. Virüs, çevresel koşullara oldukça dirençli bir yapıya sahiptir. Yapağıda üzerinde 24 gün; sığır derisinde 4 hafta; samanda 15 hafta; toprakta 4 hafta; kepekte 20 hafta; kuru ot ve dane üzerinde ise 5 ay boyunca buluşma özelliğini koruyabilir. Ağır vakalarda tırnak düşmesi, buzağılarda ve kuzularda ölümlere sebep olabilir. Hastalık, süt, et ve iş verimini düşürerek ciddi ekonomik kayıplara yol açar. Şap, aşı ile önlenebilen bir hastalıktır. En etkili mücadele yöntemi, hastalık ortaya çıkmadan önce hayvanları aşılatmak yani tedbir almak şeklinde gerçekleşir. Şap virüsünün 7 farklı tipi (serotipi) bulunmaktadır. Uygulanacak aşının, karşılanacak virüs tipine uygun olması önemlidir.
Şap Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Sığırlarda ateş, iştahsızlık, depresyon ve süt veriminde azalma gibi belirtiler, hastalığın ilk klinik bulgularını oluşturur. İlk 24 saat içinde salya akışı başlar ve dil-dişetinde veziküller oluşur. Bu veziküller interdigital bölgede, koroner bölgede, meme derisinde, ağız ve burun mukozasında gözlemlenebilir. Veziküllerin patlamasıyla geniş ülseratif yaralar ortaya çıkabilir. Dil üzerindeki lezyonlar genellikle birkaç gün içinde iyileşebilirken, ayaklardaki ve nazal bölgedeki lezyonlar genellikle ikincil bakteriyel enfeksiyonlara maruz kalırlar. İkincil bakteriyel enfeksiyonlar sonucunda pnömoni ve mastitis ortaya çıkabilir, tırnak düşebilir.
Koyun ve keçilerde hastalık daha hafif seyreder. Koyunlarda genellikle topallık görülür ve bu durum sürekli olabilir. Ağızdaki lezyonlar, sığırlardaki lezyonlara kıyasla daha küçük ve kısa süreli olma eğilimindedir. Genellikle hastalığın neden olduğu ekonomik kayıplar, sığırlarda görülenlerden daha düşüktür ve klinik bulgular, dikkatli bir gözlemle ancak belirlenebilir. En belirgin özellikler:
- Yüksek ateş
- Donuk ve cansız bakışlar
- Titreme
- Salyalı ve şapırtılı ağız
- Diş eti, dil ve dudaklarda yaralar
Hasılı, hastalığı şüphelendiren klinik belirtiler olabilir, ancak kesin tanı virolojik veya serolojik yöntemler kullanılarak konulur. Ayırıcı tanıda, topallık, mukozal erozyonlar, salya, burun akıntısı ve meme lezyonlarına neden olan diğer enfeksiyonlar da dikkate alınmalıdır.
Şap Hastalığının Bulaşma Yolları
Hastalık, hem doğrudan hem de dolaylı yollarla yayılır. Hastalığın en belirgin bulaşma şekli, havada bulunan virüsün solunum sistemi aracılığıyla alınmasıdır. Enfekte veya kuluçka dönemindeki hayvanlar, solunum, deri, salgılar, süt ve sperma yoluyla virüsü yaymaktadır. Hastalık, bulaşık (kontamine) hayvan ürünleri, kontamine araçlar ve edevatlar, insanlar, vahşi hayvanlar, kuşlar, rüzgar ve taşıma araçları aracılığıyla da bulaşabilir. İnsanlarda ise enfekte hayvanlarla temas veya enfekte et ve süt ürünleri aracılığıyla nadiren enfeksiyon geçirildiği bildirilmiştir. Şap hastalığının ölüm oranı genellikle düşüktür, ancak genç hayvanlarda virusun kalpte yerleşmesi sonucu ölümcül miyokardit durumları gözlemlenebilir. Hastalığın bulaşma oranı yüksektir ve et ile süt veriminde hızlı düşüşe neden olarak ekonomik kayıplara yol açabilir.
Şap Hastalığına Karşı Alınacak Önlemler
Hastalık Çıkmadan Evvel Alınacak Önlemler
Yetiştiricinin Alacağı Önlemler:
- Ahır girişlerinde şap hastalığına karşı sitrik asit, sudkostik gibietkili dezenfektanlar kullanılarak muamele edilmiş paspasların sürekli bulundurulması gerekmektedir.
- Ahırlara, hayvan bakıcıları dışında kimsenin girmemesi önemlidir. Bakıcılar, ahıra girdiklerinde farklı kıyafet ve ayakkabı kullanmalıdır.
- Sağım öncesi ellerin, otomatik sağım makinelerinin ve memelerin düzenli bir şekilde temizlenmesine özen gösterilmelidir.
- Yeni satın alınan hayvanlar, 15 gün süreyle karantinaya alınmalı ve süre sonunda sağlıklıysa diğer hayvanların yanına sokulmamalıdır.
- Mera mevsiminde enfekte meralara hayvanların gönderilmemesi önemli bir önlemdir.
- Enfekte bölgelerden saman, ot vb. alınmamalıdır.
Veteriner Hekimin Alacağı Önlemler:
- 4-6 aylık periyotlarla düzenli olarak aşılama yapılmalıdır.
- Hayvan hareketlerinin denetlenmesi gerekmektedir.
- Hayvan sevkiyatından önce hayvanların aşılanması ve 3 hafta süreyle sevkiyata izin verilmemesi önemlidir.
- Hayvancılıkla ilgilenenlerin eğitimden geçirilmesi gerekmektedir.
Hastalık Çıktıktan Sonra Alınacak Önlemler
Yetiştiricinin Alacağı Önlemler:
- Sağlıklı hayvanlarla hasta hayvanların hemen birbirinden izole edilmesi.
- Hasta hayvanların bulunduğu alanın temizlenmesi.
- Hasta hayvanların yataklarının yakılması.
- Hayvan bakıcılarının değiştirilmesi.
- Veteriner Hekim’in en kısa sürede bilgilendirilmesi.
Veteriner Hekimin Alacağı Önlemler:
- Kesin teşhis için örnek alınarak en hızlı şekilde Şap Enstitüsüne gönderilmesi.
- Hastalık çıkan bölgeye kontrol hattı çekilmesi, çift tırnaklı hayvanların ve ürünlerinin çıkışının durdurulması.
- Elde edilen sonuca bağlı olarak hastalıklı, şüpheli ve 5 aydan küçük olmayan tüm hayvanların aşılanması.
- Ölen hayvanların yakılarak veya gömülerek imha edilmesi.
- Sahibinin talebine bağlı olarak karantina bölgesinde kesilecek hayvanlara Hayvan Sağlığı Zabıtası kurallarının uygulanması.
Şap hastalığı olan hayvanın eti yenirse ne olur?
Şap hastalığı insana da bulaşabilir ancak halk sağlığını olumsuz etkileyecek bir durum yoktur. Şap hastalığı görülen hayvanların eti, 4 derecede en az 24 saat bekletildikten sonra yenebilecek duruma gelir. Et bu noktada hem virüslerden tamamen arınmış olur hem de aroması daha iyi hale gelir. Yine de, sağlık ve güvenlik konularında yetkililere danışmak her zaman en iyi yaklaşımdır.
Şap hastalığı insana ne yapar?
Şap hastalığı temelde bir hayvan hastalığıdır ve genellikle insanları etkilemez. Hastalığı oluşturan virüsün insanları enfekte etme potansiyeli düşüktür. Ancak, bazı durumlarda özellikle veteriner hekimler, hayvan bakıcıları ve laboratuvar çalışanları gibi meslek grupları daha yüksek risk altında olabilir. Hastalık genellikle hayvandan insana doğrudan temas yoluyla bulaşır. İnsanlar arasında bulaşma nadir olup genellikle doğrudan temas yoluyla gerçekleşir. Eğer bir kişi şap hastalığına yakalanırsa, semptomlar genellikle hafif ve kendi kendine sınırlıdır. Ateş, ellerde, ayaklarda ve ağızda kabarcık benzeri yaralar, ayrıca grip benzeri semptomlar görülebilir. Hastalığın seyri hızlıdır ve ciddi komplikasyonlar nadirdir. Şu anda spesifik bir aşı veya ilaç bulunmamaktadır, bu nedenle tedavi genellikle semptomatik olup, hidrasyon, istirahat ve el hijyeni gibi önlemleri içerir.
Şap hastalığından korunma önlemleri arasında el hijyenine dikkat edilmesi, hayvan bakımı sırasında uygun koruyucu giysilerin kullanılması, sütün kaynatılması ve etin iyi pişirilmesi gibi uygulamalar yer alır. Bu önlemler hastalığın yayılmasını engellemeye yöneliktir.